Nhiếp ảnh

Nhân vụ hành quyết đô vật Navid Akfari 20 February, 2024

Sáng Ánh

Iran vừa (12. 9. 2020) hành quyết lực sĩ bộ môn đô vật Navid Akfari về tội dâm chết sau lưng một bảo vệ công ty nước là Hassan Torkaman. Gia đình của Torkaman đã từ chối không tha thứ Akfari theo luật Hồi. Luật này cho phép gia đình của nạn nhân tha chết cho thủ phạm sau khi nhận hay không nhận bồi thường (còn gọi là luật “tiền máu” phải trả). Hai người anh em của Navid mang tội đồng phạm, thì lãnh 54 và 27 năm tù.

Tuy hành nghề công nhân xây dựng ở Shiraz nhưng Navid là một lực sĩ nổi tiếng tầm quốc gia vì đô vật là một bộ môn được quần chúng Iran ưa chuộng và về bộ môn này Iran ở tầm quốc tế. Navid và các anh em ruột, cũng như cả ngàn người khác, đã tham dự các cuộc biểu tình chống chính quyền năm 2018 cho nên vụ án này được coi như là đổ vấy cho họ để dằn mặt mọi người. Chính quyền, tòa án Iran không công báo chi tiết cũng như nguyên nhân của vụ án, chỉ xác định lơ mơ là Navid có mặt tại hiện trường vì điện thoại di động của anh được ghi nhận là có tại nơi xảy ra án mạng. Truyền hình nhà nước dành 11 phút về việc này với lời thú tội của Navid và cáo buộc của gia đình nạn nhân, phát trực tiếp sau khi tổng thống Hoa Kỳ lên tiếng đòi tha cho Navid.

Ta có thể nghĩ là Navid bị hành quyết bởi vì ông Trump lên tiếng và làm lớn chuyện, đưa cổ anh đến tận dây thòng lọng. Mỹ là tử thù của thần quyền Iran từ khi họ năm quyền năm 1979, sau khi lật đổ vua Shah, là người được Anh quốc và Hoa Kỳ cứu giá năm 1953 khi chế độ quân chủ độc đoán bị chính phủ dân cử Mosadegh đe dọa. Trong 26 năm sau đó, Iran dưới Shah hoàng là con cưng của Tây phương và chốt Trung Đông ở một vị thế chiến lược trong thời chiến tranh lạnh vì sát cạnh Liên Xô cũ, đó là chưa nói đến tài nguyên dầu hỏa của quốc gia này, vào lúc đó trội hơn Saudi và vùng Vịnh hiện nay.

Riêng chính quyền Trump còn sắt đá với Iran hơn những đời tổng thống trước. Năm 2015, Iran đàm phán thành công với khối Tây phương để gỡ lệnh phong tỏa, đổi lấy việc họ ngưng sản xuất uranium làm vũ khí hạt nhân. Hiệp ước này chưa ráo mực thì 2016 chính quyền Trump đơn phương xé bỏ “bởi vì tôi thích thế”. 40 năm cấm vận này đến nay đã đưa Iran là một nước giàu vào khốn khó vô phương. Cuộc biểu tình ở Shiraz năm 2018 mà anh Navid tham gia, là phản ứng của quần chúng trước những khó khăn vật chất trong cuộc sống do tình trạng phong tỏa gây ra. Nói ngắn gọn để minh họa, Navid biểu tình bởi ông Trump bất tuân hiệp ước Hoa Kỳ đã ký kết dưới thời Obama. Anh chết vì ông nói một câu can thiệp.

Iran, cũng như mọi thứ trên đời, không đơn giản là một khối mà cũng rất đa sắc. Thần quyền tuy nắm phần tư tưởng nhưng tại đây có bầu cử đều đặn và định kỳ. Thành phần chính trị tại Iran, từ ôn hòa và cải cách đến bảo thủ và sắt đá, có thể ví phần nào như hai đảng Cộng hòa và Dân chủ ở Mỹ. Cả hai đều tôn trọng thể chế nói chung và đường lối tôn giáo, nhưng có những chính sách khác biệt. Chính quyền hiện nay, tổng thống Rouhani, thuộc “Đảng Ôn hòa và Phát triển”, thắng năm 2017 (54%) “Hội Giáo sĩ chiến đấu” (38%). Thành phần ôn hòa này không nắm đa số nhưng là thành phần lớn nhất tại Quốc hội 2016, với 121 ghế/290. Tại “Thượng viện” 2016 (Hội đồng Chuyên gia), họ nắm 20/88 ghế và phe bảo thủ 27/88 ghế, số còn lại là trung dung. Như vậy, hiện nay phe ôn hòa cải cách là thượng phong.

Đây là nhiệm kỳ thứ hai của tổng thống Rouhani. Ông thắng cử năm 2013 trước đó, sau 8 năm dưới tổng thống bảo thủ Ahmadinejad (2005-2013). Trước Ahmadinejad là tổng thống cải cách Khatami (1997-2005). Trước Khatami là hai nhiệm kỳ của tổng thống trung hòa Rafsanjani (1989-1997). Trước nữa là tổng thống bảo thủ Khamenei (1981-1989), hiện là lãnh tụ tôn giáo tối cao. Như vậy ta thấy trong thể chế thần quyền và tôn giáo có hai luồng thay phiên nhau lãnh đạo quốc gia, như trong chế độ tư bản Mỹ có hai luồng khác biệt. Việc đi đến thỏa ước với Tây phương là thành công và thắng lợi của luồng cải cách ôn hòa (Rouhani) trên luồng bảo thủ. Ký kết xong thì thay vì mở cửa được và đời sống khả quan hơn thì hệ phái này bị phản ứng của chính quyền Trump làm họ không giữ được lời hứa với dân chúng. Đó chẳng khác gì, chạy theo ôm chân nó để nó đạp vào mặt và củng cố phe quá khích.

Iran là một quốc gia có nhiều tài nguyên và kỹ thuật cao, tức là đủ điều kiện để phát triển mạnh. Trong điều kiện khốn khó từ 40 năm qua, họ vẫn là cường quốc của khu vực, hiện là ảnh hưởng chính tại từ Lebanon, Syria, Iraq đến Yemen về ngoại giao và về quân sự Hoa kỳ vẫn còn ngại không dám đụng đến thẳng thừng, bất quá ám sát một tướng Soleimani chứ khai hỏa đổ quân thì không khéo lại vỡ nợ. Vũ khí của Hoa kỳ vẫn là duy trì, tăng cường trừng phạt và cấm vận, và chính sách này về lâu dài có hiệu quả chứ chẳng phải là không. Mỹ trong đợi vào bất bình của quần chúng và nền kinh tế khó khăn, nhất là Iran phải bao sân tại Trung Đông rất tốn kém.

*
Vụ án lực sĩ Navid là một ví dụ nhỏ trong chuyện sách nhiễu đường dài này. Tất nhiên, tư pháp Iran không phải là vô tư và công tâm như chuyện này cho thấy. Nhưng ví với một đồng minh của Mỹ là Ai Cập của tướng Sisi thì chỉ là muỗi mòng vớ vẩn:

Tháng 8 năm 2013, hàng chục ngàn người phản đối việc quân đội lật đổ tổng thống dân cử Morsi tại Cairo. Đàn áp cuộc biểu tình này khiến khoảng 600 người thiệt mạng. 6 tháng sau, tòa tuyên án tử hình tập thể 75 người sóng sót sau cuộc bạo động!

Tháng 3 năm 2014, tòa tuyên án tử hình tập thể 529 người. Sau rộng rãi, đổi án thành chung thân cho 479 và chỉ còn giữ tử hình cho có 37 người, chẳng hiểu có ai là lực sĩ trong số này không?

Tháng 4 năm 2014, tòa tuyên án tử hình tập thể 683 người về tội biểu tình làm thiệt mạng một viên cảnh sát. 683 người này cùng cầm dao đâm viên cảnh sát 638 nhát như trong truyện trinh thám của Agatha Christie (“Án mạng trên tàu Tốc hành Đông phương”)? Không phải, vì có người lúc đó đang ở ngoại quốc, có người ở thành phố khác, có người ở nhà không ra đường và có người không có cả điện thoại di động để mà xác định điện thoại có mặt tại hiện trường.

Nhưng đây là chế độ quân phiệt thân Mỹ tại Ai Cập, không phải chế độ thần quyền chống Mỹ tại Iran. Khi gặp tướng Sisi, tổng thống Trump có khen ngợi là đôi giày cổ cao của vị này rất đẹp khiến tướng Sisi ngượng e ấp luôn.

Giờ, không nói chuyện bạn thân Saudi của tổng thống Mỹ cưa nhà báo đối lập ra thành 16 mảnh trong sứ quán. Biết đâu là ông Trump có nhắn xin tha mạng nên thái tử Mohammad bin Salman bèn ra tay ra cưa luôn?

Ta không biết lực sĩ Navid lúc bị hành quyết ra sao. Năm 2005, một thẩm phán Iran nổi tiếng là quyết đoán, ông Hassan Moqqadas từng phát biểu là ra án trước khi xét hồ sơ (kiểu Ai Cập nhưng làm ăn nhỏ). Ông bị hai chú cháu Kavousifar ám sát. Hai thanh niên này trốn sang UAE và vào sứ quán Hoa Kỳ xin tỵ nạn. Sứ quán bèn gọi công an đến và trao họ cho chức trách UAE. UAE trả họ về cho Iran và 2007 cả hai bị hành quyết vào đúng ngày họ giết thẩm phán kia vào hai năm trước. Khi ra pháp trường, người cháu là Hussein có vẻ bối rối nhưng người chú là Majid thì cười tươi. Anh không ngạo nghễ hô hào mà chào mọi người một cách dễ mến và vui vẻ. Trước đó anh thành khẩn khai báo là “Tôi đã đến mức là tôi phải diệt trừ sự bất công”. Majid nổi tiếng nhờ những bức ảnh này, vì, cũng như tại Saudi, thi hành án tử hình tại Iran là công khai trước quần chúng.

*

Bài đã đăng trên TTCT

Bài đã đăng

• So sánh hai bức ảnh: ba mươi phút với nửa giờ - Sáng Ánh (23 April, 2024)
• Nhân vụ hành quyết đô vật Navid Akfari - Sáng Ánh (20 February, 2024)
• Buổi sáng Đại Khâu - Bài và ảnh: Đỗ Kh. (12 April, 2021)
• Hừng đông ở Kemer và màn cảm biến rộng - Đỗ Kh. (8 March, 2021)