Chính trị

Hai chuyến tàu định mệnh 5 January, 2024

Đỗ Khiêm

Hai số phận

Trước 3 giờ sáng ngày 14 tháng 6 năm 2023 tại Địa Trung Hải phía gần Hy Lạp, thủy thủ đoàn của chiếc Mayan Queen IV nhận được tin có tàu gặp nạn ở gần đó, cách có 4 hải lí. Theo luật hàng hải quốc tế, và luật bất thành văn của người đi biển, là các tàu thuyền có bổn phận phải giúp đỡ và cưu mang nhau. Tàu Mayan Queen IV là một đại du thuyền tư nhân dài 90 mét và trị giá 175 triệu do một tỉ phú Mexico sở hữu, có sức chứa thủy thủ đoàn 24 người và 26 khách nhưng vào lúc đó chỉ có thủy thủ đoàn 4 người.

Đêm không trăng và đen như mực, nhưng trong vòng 20 phút tàu đã đến được hiện trường. Theo thuyền trưởng Richard Kirkby thì tàu duyên phòng của Hy Lạp đang có mặt và chiếu đèn trên biển. Ông cho hạ ghe xuống vớt các nạn nhân đắm tàu đang bám vào vật nổi lềnh bềnh trên sóng, không một ai có được áo phao. Theo tiếng kêu yếu ớt của họ trong đêm, Mayan Queen lần dò và vớt lên 104 người Syria, Pakistan, Palestine với Ai Cập. Toàn bộ cứu sống được là nam.

Tàu đánh cá Adriana, dài 25m-30m, chở 750 người tỵ nạn vượt biên từ bờ biển Lybia sang Âu châu và vừa mới lật và chìm chỉ trong vòng có 10-15 phút. Khoảng 100 trẻ em và phụ nữ ở trong hầm tàu nên không thoát kịp. 80 xác sau đó được tìm thấy, và như vậy số người thiệt mạng là vào khoảng 650.

*

Ngày 18 tháng 6 năm 2023, cách đó trên 7000 km, ở Bắc Đại Tây Dương gần Canada, chiếc Polar Prince là tàu mẹ, thả xuống lòng biển tàu ngầm thám hiểm Titan vào lúc 10 giờ sáng. Đây là một tàu 5 chỗ đi một chuyến mươi tiếng đến độ sâu 3800m để viếng xác con thuyền huyền thoại Titanic đắm tại đây vào năm 1912. Đây là một chuyến đi chơi khác người cho các bạn lắm tiền đóng vai nhà “thám hiểm”. Hamish Harding, người Anh quốc, là chủ một công ty thuê bán phi cơ tại UAE. Trước đây ông từng mang đứa con 12 tuổi đến Nam Cực để cậu đoạt kỷ lục là người nhỏ tuổi nhất (và người chiều cao thấp nhất – đi giày số bé nhất – răng sún nhất v.v.), đến “thám hiểm” điểm này Nam Cực này. Cùng ngồi bệt trên sàn tàu ngầm vì tàu không có ghế (nhưng có một toa lét) là hai cha con thuộc một gia đình kỹ‎ nghệ giàu nhất Pakistan. Ba người này là khách phượt nhưng được gọi là “chuyên gia công tác” vì trả một chỗ ngồi bệt trên sàn 250.000 USD. Cầm lái tàu là người Mỹ Stockton Rush, Tổng giám đốc và sáng lập viên của công ty Ocean Gate tức công ty chủ của chiếc tàu ngầm Titan. Người thứ 5 là một chuyên gia thứ thiệt, cựu trung tá người nhái Pháp Paul-Henri Nargeolet là người đã từng viếng xác chiếc Titanic 37 lần. Nhưng chỉ 1 tiếng 45 phút sau khi được thả xuống biển thì chiếc Titan mất liên lạc với tàu mẹ.

Tàu mẹ Polar Prince bèn báo động ngay xin cấp cứu. Canada gửi 3 tàu và 3 máy bay đến nơi. Mỹ gửi 2 tàu và 2 máy bay luân phiên tuần tiễu. Pháp điều đến nơi 1 tàu chuyên dò đáy biển và Mỹ tìm cách mang đến tận chỗ một cỗ máy đặc biệt cho độ sâu 4000 mét này. Phí tổn sơ khởi được ước là 6,5 triệu USD nhưng riêng gia đình Dawood đã lên tiếng ngay, tiền bạc không phải là vấn đề, họ sẽ đài thọ tất cả, tới đâu thì tới. Truyền thông thế giới (tức là truyền thông Tây phương) nhốn nháo. Đối với trang mạng của CNN chẳng hạn, tiền bạc cũng không phải là vấn đề. Họ mở ngay một mục “Live” để theo dõi sự việc và cập nhật tin tức mới nhất về chiếc tàu mất tích, đặc phái 7 nhà báo của CNN riêng cho mục tàu ngầm này! Đài ITN Anh quốc còn nhanh nhẩu, 4 hôm sau đã có một bộ phim tài liệu khiến họ bị phê bình thiếu tế nhị trong khi tàu còn dưỡng khí, chưa rõ sống chết ra sao mà đã ra phim!

Ai xứng đáng được chú ý?

Về mặt tâm lí và thị hiếu của quần chúng tiêu dùng thông tin thì chuyên tàu Titan rất là “hot”. Nó đủ các thu hút và hấp dẫn. Tính cách lãng mạn và lịch sử, tính cách quí phái, tính cách gây cấn. 5 người ở độ sâu 3800m dưới đáy biển lạnh cỡ 00C. Họ thở ra khói thành đá và thiếu dần dưỡng khí, vừa lạnh vừa khát lại vừa đói.

“Hai cha con Dawood nham hiểm người Hồi biết đâu loại dần 3 người kia để đỡ tốn dưỡng khí, bắt đầu là thằng Anh nói nhiều tốn hơi của mọi người rồi đến thằng Pháp già có mùi rượu. Người Pháp hay uống rượu và người Hồi thì lại ghét. Giờ nhốt họ chung trong một lòng tàu bé tí dưới đáy đại dương thì phải xảy ra mâu thuẫn thôi. Vậy là xong hai đời. Còn hoa tiêu Mỹ phải giữ lại chứ? Cậu con (19 tuổi) bảo bố, hắn lái tàu bằng cái điều khiển chơi game, cái này con biết sử dụng mà, mình thịt hắn luôn để khỏi có ai làm chứng!”
Trên đây là tưởng tượng của người viết này (là tôi) và là người chỉ mới trải nghiệm tàu ngầm giả ở độ sâu 2 mét khi đi thăm khu giải trí Disneyland. Nhưng mỗi người tiêu dùng thông tin đều có kịch bản riêng của họ trong một trường hợp bi kịch như ở đây. Dưỡng khí mất đần như là đồng hồ đếm ngược bom sắp nổ trong các bộ phim hành động. Bắt đầu tàu chỉ có dự trữ 96 tiếng dưỡng khí. Còn 48 tiếng… còn 24 tiếng… còn 12 tiếng phù du…

Ngược lại, kịch bản của người vượt biên chết biển rất là chán và chẳng có gì để nói mà lại xảy ra thường. Cũng đếm ngược, thì tháng 4 (2023) duyên phòng Tunisia vớt 70 xác và bờ biển Lybia có 57 xác trôi dạt ngược về. Tháng 3, Tunisia phát hiện ít nhất 29 người chết. Tháng 2 gần Italy, ít nhất có 94 người chết và 81 người được cứu. Cũng tháng 2 phía bờ biển Lybia xuất phát, có 18 người chết, 7 sống sót và 55 người mất tích. Mất tích trên biển ngày 14 tháng 2 sau khi tàu chìm thì hôm nay theo mình có thể kể là chết rồi cho nó tiện. Theo Cao ủy Tỵ nạn Liên Hiệp Quốc, con số chết biển Địa Trung biết được là trên 3000 người mỗi năm, cao điểm là 5091 người năm 2016 và các năm Covid vì bế quan khắp chốn nên số nạn nhân dưới 2000 vào năm 2019 cũng như năm 2020. Theo Human Rights Watch, số người chết 2014-2022 là 25.000 mạng đi biển. Nó không phải là 25.000 câu chuyện đại gia hay là nhà thám hiểm đại dương. Câu chuyện của họ là 25.000 người đi tìm một cuộc sống tốt lành hơn hay tránh cảnh bom rơi đạn lạc. Thỉnh thoảng nó cũng bắt mắt hay bùi tai đáng nghe như trường hợp của cô Samia Yusuf Omar, vận động viên Somalia tại Thế vận hội Bắc Kinh 2008. Cô bé này về chót tít tắp trong một cuộc thi vòng loại, về trễ 10 giây (!) khiến kết quả khôi hài này được để ý đến và quần chúng hoan nghênh trong tinh thần thể thao. Về nước cô tiếp tục tập luyện nhưng Somalia rơi vào hỗn mang chính trị và binh biến khiến cô quyết tâm vượt biển để sang dự TVH London 2012. Cô chết trên biển khi gần tới Italy vào lúc 21 tuổi.

Vì sao tị nạn?

Trên các tàu vượt biên không có ai đi tìm kỷ lục hay cảm giác mạnh. Cảm giác mạnh thì lúc ở nhà và nằm trên giường họ cũng có rồi khi bom được tương lên mái và đạn bắn thẳng vào phòng. Chiến tranh tại Syria giết ít nhất là nửa triệu người khiến 6,8 triệu người (trên dân số 22 triệu) bỏ nước ra đi, cao trào là những năm 2015-2016. Đây được coi như là một cuộc xâm lăng Âu châu bởi người Ả Rạp nhưng lần chót người Ả Rạp xâm lăng Âu châu là TK7-TK8 và họ bị đánh bại tại Poitiers (trung phần nước Pháp) năm 732. Có dư luận cho rằng họ tràn sang Đức quốc là để chữa răng miễn phí nhưng lập luận này nhiều kẽ hở. Tại sao lại từ 2011? Trước 2011 Đức quốc có chữa răng miễn phí hay không? Trước 2011 người Syria có đau răng hay không?

Năm 2011 xảy ra một loạt sự kiện khiến nhiều người tại Tây phương vào lúc đó hồ hởi vỗ tay reo mừng. Họ gọi đó là “Mùa xuân Ả Rạp” nhưng ở Syria, mùa xuân đó đưa đất nước này vào một chu kỳ hỗn mang chưa thấy lối thoát. Người Syria ra đi tỵ nạn nhưng sang EU chỉ là một thiểu số. Tổng cộng từ 2011, hiện có 1 triệu người Syria tỵ nạn tại 27 nước thuộc EU. Trước 2011, đau răng hay không đau răng chỉ có vài ba ngàn! Tức là có chiến tranh thì mới có tỵ nạn, và đại đa số người tỵ nạn không được châu Âu, hay châu Mỹ, châu Úc cưu mang mà họ trú ngay tại khu vực và các nước láng giềng. Hiện có 3,6 triệu Syria tỵ nạn tại Turkey. Con số đó gấp gần 100 lần người Syria tỵ nạn ở Pháp (là 39 ngàn). Tại Jordan (675 ngàn) có nhiều hơn là tại Đức (664), tại Iraq (262) có gấp 6 lần Hy Lạp (41), tại Sudan (93) gần bằng tại Thụy Điển (113) và tại Ai Cập (143) còn đông hơn.

Tổng diện tích EU là 4 triệu km2 và tổng dân số là 446 triệu. Lebanon là láng giềng bé của Syria, diện tích 10.000 km2 và dân số 5,2 triệu. Số tỵ nạn Syria đăng k‎ý LHQ tại Lebanon là 831 ngàn, con số tính cả không đăng ký chính thức là 1,5 triệu! Nói cách khác, số tỵ nạn tại Lebanon tí hon này cao hơn là tại 27 nước EU cộng lại!. Đây là ¼ dân số của Lebanon đâu đó, đè nặng lên hạ tầng từ cầu đường đến giáo dục và y tế, lao động và thực phẩm. Nhưng láng giềng của họ thì họ phải lo chứ mắc mớ gì đến EU? Quan hệ láng giềng giữa Lebanon và Syria là như sau: 1975-2005 quân đội Syria can thiệp, xâm lăng và chiếm đóng Lebanon trong 29 năm. Họ mới rút quân về được 6 năm thì tỵ nạn tràn sang.

Thế Lebanon có chữa răng miễn phí không? Tại đây phụ nữ ai cũng có môi sưng vù nhưng là do bơm cho nó “hot” và nhất định là không có miễn phí. Beirut là thủ đô thế giới về giải phẫu thẩm mỹ tuy không có ai cắt mắt thành hai mí như ở Hán Thành. Người Syria sang đó tỵ nạn không phải để nâng cấp ngoại hình mà là để sống sót.

Lebanon là một trường hợp ngoại hạng và quá tải cực đoan nhưng nếu nói chung về vấn đề tỵ nạn toàn cầu thì gánh nặng không phải là ở Tây phương. Năm 2022, tại Mỹ có 347 ngàn người quy chế tỵ nạn. Chad với dân số 18 triệu ở Phi châu có 580 ngàn! Ethiopia có 867 ngàn tỵ nạn và Sudan có 1,1 triệu. Uganda được gọi là “Thiên đường tỵ nạn” thì có 1,4 triệu. Tỵ nạn sang Uganda không bị xua đuổi hay giam trong các trại, mà được cấp giấy ra ngoài sinh sống, phát đất để canh tác và giúp xây nhà, hưởng chế độ giáo dục và y tế như người bản xứ. Iran chẳng hạnm là nước nhiều người bỏ ra đi nhưng cũng chứa 840 ngàn người tỵ nạn (từ Afghanistan) hay một tân quốc gia bất ổn và đói kém như Nam Sudan cũng chứa một số tỵ nạn cao như Hoa Kỳ (là 337 ngàn).

Một câu chuyện vô nhân đạo

Trở lại chiếc ghe đánh cá Adriana chở 750 người vượt biên thì nó gặp khó khăn vào sáng ngày 13 tháng 6. Lúc 10 giờ tổ chức giúp người đi biển Alarm Phone nhận được tin và cấp báo cho Hy Lạp, Italy và Malta. Phía Hy Lạp nhận là vào giấc trễ sáng 13 họ có biết. 2 giờ chiều thì Alarm Phone liên lạc trực tiếp được với tàu, tàu cho biết là “sẽ không qua được đêm” nhưng cuộc điện mất tín hiệu. Phía Hy Lạp cũng nhận là 2 giờ chiều họ có nói chuyện được với tàu. Ảnh chụp từ trên cao là vào 3:35 chiều bởi trực thăng duyên phòng Hy Lạp. Theo Hy Lạp thì chiếc Adriana từ chối được giúp đỡ và tiếp tế, chạy ngon lành trực chỉ Italy. 5:10 có người trên tàu cho Alarm Phone biết tàu bất động và 5:20 thuyền trưởng lên ghe máy nhỏ bỏ chạy. Ông này làm thuê cho bọn buôn người thôi, làm gì phải anh dũng chỉ lên mặt sóng và chết theo tàu. Alarm Phone lúc 6:55 biết được có 6 người chết và 2 người ốm nặng trên tàu. Nhà chức trách Hy Lạp báo cho một tàu buôn gần đó tiếp tế nước. Theo họ thì không có gì đáng ngại. 9 giờ đêm họ nhờ một tàu buôn thứ nhì đến tiếp tế thay cho chiếc trước. Đến 10:40 thì tàu duyên phòng của Hy Lạp có mặt và “quan sát một cách kín đáo”. Mọi việc bình thường theo Hy Lạp, tàu Adriana giữ nguyên vận tốc và hướng đi Italy. Nhưng đến 1 giờ sáng thì nó ngưng lại và chìm trong vòng 10-15 phút. Tàu duyên phòng Hy Lạp không vớt một người nào, chắc để cho họ tự lội sang Italy thôi. 3 giờ sáng, du thuyền Maya Queen đến làm việc đó và cứu 104 người trong khi tàu tuần Hy Lạp đã có mặt sẵn rọi đèn coi chơi.

Giờ chưa gì rõ vì Hy Lạp bảo mật và không cho báo chí tiếp xúc với các nạn nhân. Theo một đại biểu quốc hội Hy Lạp được vào thăm các người sống sót thì duyên phòng bắt dây kéo tàu Adriana để đuổi sang Italy khiến nó bị lật và chìm. Một nguồn khác thì kể là dây dùng để chuyển nước ngọt nhưng người trên tàu dồn về một phía giành giật nước khiến tàu lật. Sao thì từ 10 giờ sáng đến 1 giờ đêm là 14 tiếng, duyên phòng Hy Lạp và cơ quan Frontex (biên phòng EU) biết tàu này ở chỗ nào mà không làm gì cả, theo Hy Lạp vì không cần làm gì cho nên chỉ đứng ngắm từ xa. Theo công pháp, Hy Lạp đã k‎ý kết 3 hiệp ước quốc tế bắt họ có bổn phận phải cứu người đi biển, chưa nói đến truyền thống mấy ngàn năm của một quốc gia quần đảo và đạo đức con người. Đây khiến tại Hy Lạp đã có nhiều cuộc biểu tình phản đối hành vi vô nhân đạo này và cựu thủ tướng Tsipras lên tiếng phê bình. Nếu bạn giữa đêm đắm thuyền và lội bì bõm trong khi tuần duyên Hy Lạp không vớt mà đợi du thuyền tỉ phú đến làm việc đó thì chữ vô nhân đạo rất xứng đáng với hoàn cảnh.

Ngược lại, số phận của 5 người trên chiến tàu ngầm Titan nghẹt thở từng giờ và được sự theo dõi hồi hộp của cả thế giới. Đến hôm 23 tháng 6 thì dường như hết hy vọng gì. Theo duyên phòng Mỹ thì tàu ngầm phát nổ và các mảnh tan tác nằm cách con tàu Titanic có 500 mét ở dưới đáy đại dương. Đây có thể thành một bộ phim truyện khác kiểu mag tên “Lời nguyền 111 năm dưới đáy biển”?

*

Bài đã đăng trên TTCT 2023

Bài đã đăng

• Người Rohingya đã phạm những “lỗi” gì để thành ra vô hình? - Sáng Ánh (4 July, 2024)
• Tim O’Brien chèn dáng ngồi vô duyên của Conway vào bức tranh nổi tiếng - Sáng Ánh bình luận dựa theo bài từ Hyperallergic (4 July, 2024)
• Đàn ông chết vì phụ nữ, còn phụ nữ chết vì cún! - Sáng Ánh (4 July, 2024)
• Nhân chuyện Indonesia cư xử với nghi phạm Siti Aisyah - Sáng Ánh (4 July, 2024)
• Bác tài Bashar và cuốc xe Ghouta - Sáng Ánh (4 July, 2024)
• Tòa nhà ma ám - Sáng Ánh (4 July, 2024)
• Đời không đơn giản, thế mới phải đi tỵ nạn - Sáng Ánh (6 June, 2024)
• “Con trai vị tướng”: một người lương thiện với bản thân - Sáng Ánh (6 June, 2024)
• Hoàng tử cuối cùng của nhà Saud (phần 2): May mắn thì giữ được đầu - Sáng Ánh (6 June, 2024)